طلا و جواهر

طلا از گذشته‌های بسیار دور، به ‌دلیل جلای زیبا، مقاومت بالا در مقابل اکسیداسیون و دیگر عوامل شیمیایی، شکل‌پذیری خوب و کمیابی، در طول تاریخ مورد توجه بشر بوده و دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد.
طلا به عنوان مهمترین استاندارد پولی جهان مطرح بوده و بیشترین مورد مصرف آن در ساخت سکه و شمش طلا به عنوان ذخایر پولی بین‌المللی است. این فلز به علت زیبایی و مقاومت، به صورت زیورآلات و کارهای هنری نیز استفاده می‌شود. این فلز همچنین در ساخت لوازم الکترونیکی دقیق مورد استفاده است به‌طوریکه در آینده رده اول مصرف طلا را به خود اختصاص خواهد داد. 

فلز طلا به عنوان یک سرمایه ملی و پشتوانه اقتصادی کشور مطرح می‌باشد، بنابراین اطلاع رسانی در مورد آمار قیمت، تولید، ذخیره و … این فلز گران‌بها در ایران در مقایسه با دیگر کشورها برای برنامه‌ریزی بهتر در جهت استخراج و استفاده از آن مفید و حتی ضروری می‌باشد.

تاریخچه:

Gold (طلا) از اسم گوتیک Gult گرفته‌ شده‌است. این فلز از قدیمی‌ترین فلزات شناخته ‌شده است که مورد استفاده قرارگرفته است، زیرا به سادگی شکل‌پذیر می‌باشد. هندی‌ها اولین بار در کتاب مقدسشان(4000 سال قبل از میلاد مسیح) به طلا اشاره کرده‌اند. قدیمی‌ترین معدن طلا(4000 سال قبل از میلاد مسیح) در بین‌النهرین، در خاورمیانه و مربوط به سومریان بوده‌است. یافته‌ها نشان می‌دهد بین سال‌های2654 تا 2685 قبل از میلاد در آبیدوس(Abydos) و نگده(Nagada) مصر، زرگری مرسوم بوده‌است. این زمان به پیش از تاریخ استفاده از نقره برمی‌گردد. در این زمان استفاده از طلا در جواهرسازی و تزئینات، بجز برای فرعونیان، خانواده آن‌ها، کاهنین و مقامات بلند پایه ممنوع بود. براساس اطلاعات محلی در مصر، طلا برای اولین بار در نیل آبی و معادن خاص گزارش شده که به سال 2200 قبل از میلاد برمی‌گردد(O.Medenbach,H.Wilk1986).

گنجینه‌های فوق‌العاده یافت شده در مقبره فرعون توتانخامون(TutanKhamun) که در سال 1350 قبل از میلاد مسیح دفن شده، شاهدی بر استانداردهای بالای زرگری در مصر است. تابوت او شامل 110 کیلوگرم طلای ناب است که چهره وی بر روی آن با دست کنده‌کاری و تزئین شده است(شکل1). صدها سال بعد در تمدن اینکاها(Incas)، طلا ارتباط تنگاتنگی با پرستش خدا داشت؛ چنانکه معبدی برای خورشید، بنام کوری‌کانچا(Coricancha) در کوزکو(Cuzco) بنا نهاده شد که پایتخت اینکاها در قرن14 شد. سقف کاه‌گلی آن دارای رشته‌هایی از طلا و روی آن سرشار از تزئینات و سریر زرین بود(O.Medenbach,H.Wilk1986).
در یونان باستان سکه‌های طلا در سده‌های هفتم و هشتم پیش از میلاد رایج بوده است و در ارمنستان استفاده از سکه‌های طلا در سده اول پیش از میلاد شروع شد.

 

   گیرشمن در کتاب “ایران از آغاز تا اسلام” یادآور می‌شود که در دوره هخامنشی در ناحیه کرمان، طلا و نقره استخراج می‌شده و اولین سکه طلا به نام “داریک” در همین دوره ضرب شده است. باستان‌شناسان عقیده دارند که طلا در ایران از هزاره سوم قبل از میلاد مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
در زبان اوستا به طلا، “زره‌نه” و “زرنه‌اینه” می‌گفتند. در زبان پارسی باستان کلمه “زرنه” و در زبان پهلوی کلمه “زر” معرف طلا بود. ایرانیان از حروف A.U.R به عنوان نشانه طلا استفاده می‌کردند که از کلمه لاتین Aurum به معنی طلوع گرفته شده است. اسلاوها، ژرمن‌ها و فنلاندی‌ها از حروف G.Z.O.L به‌عنوان نشانه طلا استفاده می‌کردند. روس‌ها کلمه Zoloto را برای این منظور به ‌کار می‌بردند. در علم کیمیاگری، خورشید نشانه طلا بود و در علم شیمی Au معرف طلا می‌باشد(ش.محمدلی، فصلنامه علمی، فنی، اقتصادی و خبری وزارت معادن و فلزات شماره 55-57).

طلا را در خان نشین‌های آسیای میانه از شن های طلا دار در کرانه رودخانه یا از کنگلومراهای سنگهای طلا دار بدست می آوردند که از قلوه سنگهای صیقل شده و قطعات سنگهای گرانیت، دیاباز، کوارتز و جز اینها تشکیل شده است و سیمان آن رسی-ماسه ای یا رس است. طلاکاران از کلنگ و چنگک آهنی و دسته چوبی برای کندن قلوه سنگها، ملاقه از شاخ بز کوهی برای ریختن شنها، تشت چوبی، چرخ برای پلاس که بر روی آن شستشو انجام می گیرد، ظرف برای آب از کدو، چوب یا به شکل کلاه پوستی، چوب دستی برای ریختن قلوه سنگها از روی پلاس که آب ندیده باشد. کلنگی که با آن شن ها را می کندند و بر روی طبق می ریختند. طبق چوبی یا ظرف کوچک چوبی به شکل بیضی برای شستشوی نهایی طلا استفاده می کردند. طلا را در کوشکک یعنی قوطی نسبتا” کوچک چوبی بشکل مربع بدون در می ریختند. گاهی نیز کوشکک را جایگزین انتهای شاخ حیوانات، بطول 6 تا 7 سانتی متر می کردند. اغلب کوشکک را از بالا با پارچه تمیزی می بستند. برای شستشو از ابزارهای مخصوصی استفاده می کردند یعنی واشگرد. بسته به اینکه طلا از چه چیزی استخراج شده باشد – ماسه های طلا دار یا آواری ها یا کنگلومرا – روش گرفتن طلا عوض می شد. از آواری ها طلا بدست می آمد در حالیکه شن را در فنجان‌های چوبی بر روی پوست گوسفند یا نمد می شستند.

   در فصل بهار، زمانی که آب رودخانه پائین می رفت و قابل عبور میشد، در خان نشینهای بخارا اهالی محلی برای کار روانه می شدند و با خود طبق چوبی بلندی را می بردند. در حالیکه وارد آب می شدند، با فنجان از کف رودخانه شن بر‌می داشتند و در رودخانه یا در ساحل شروع به شستشوی طلا می‌کردند و طبق را می‌چرخاندند تا شن طلا دار در یک طرف جمع شود. این روش بسیار خسته کننده بود، زیرا برای آن وقت زیادی صرف می شد و طلا حتی در صورت کار بسیار سخت، تماما” شسته نمی شد.
در آمودریا و واخش نهرهای کوچکی درست می کردند که از آن آب از سراشیب می گذشت، شن وارد نهر می شد و بر روی پوست گوسفند که مستقیما” زیر جریان آب گذاشته بود می ریخت. طلا های باقیمانده در پوست را بعدا” جدا می کردند. در واخش برای اینکه طلا را جدا کنند، آب را وارد سطح شیبدار می کردند، ‌شن بتدریج شسته می شد و قطعات سنگین طلا بوسیله دست جدا می‌شد.
در برخی از مناطق در رودخانه چیچیک و در باختر پامیر در کف رودخانه ها در جایی که طلا فراوان بود فرش یا پوست گوسفند با پرزهای بلند را در آب بر عکس جریان آب می انداختند. آنها را برای مدتی در رودخانه می گذاشتند و سپس از آب بیرون می آوردند، خشک می کردند، سپس طلا را از ان جدا می‌کردند. گاهی نیز پوست گوسفند را در ساحل در شیب ملایمی می انداختند و آب را مستقیما” از رودخانه با شن بیرون می کشیدند و بر روی پوست می ریختند. در رودخانه بارتانگ شن طلادار را در آب بر روی پوست گوسفند با نمد می شستند.
در درواز برای گرفتن طلا از کیسه های چرمی – تور سوک استفاده می کردند. آنها را از پوست گوسفند درست می کردند. ابن خیک چرمی را با طناب بسته و بداخل رودخانه می انداختند. خیک از شن و گل طلا دار پر می شد، آنرا بیرون آورده، طلا را جدا می کردند.